منطق پژوهش تطبیقی

این مقاله در پی بیان منطق یکی از مهمترین و پرکاربردترین روشهای پژوهشی در عرصـۀ علـوم اجتمـاعی کـلان اسـت کـه بـاپرسشهایی بزرگ سروکار دارد و واحدهای مشاهده و تحلیل خود را واحدهای میانی و کلان اختیار مـیکنـد. در آغـاز، بـا طـرحموضوع درصدد شرح اهمیت و جایگاه این روش برآمدهایم و بر این ایده تاکید کردهایم که علوم اجتماعی در پـی بررسـی تفـاوتدر بین کلها و ترتیبات اجتماعی است. دشوار است به تحلیلی در علوم اجتماعی بیاندیشیم که تطبیقی نباشـد. تحلیـل تطبیقـیبه معنای توصیف و تبیین مشابهت ها و تفاوتهای شرایط یا پیامدها در بین واحدهای اجتمـاعی بـزرگ مقیـاس ماننـد منـاطق،ملتها، جوامع و فرهنگهاست. گذار از نظریه های عمومی به نظریه هـای سـاختاری در حـوزه جامعـه شناسـی انقـلاب وتحـولاتاجتماعی توجه به روش و تحلیل تطبیقی را دو چندان ساخته است. گزینش واحدهای کلان و بزرگ در ایـن روش، ئکـه معمـولاًحجم محدودی دارند، مسئلۀ حجم واحدها یا نمونههای بررسی را به نکتهای اساسی و مهم بدل کرده است. بـه حـدی کـه گفتـهمیشود مطالعۀ تطبیقی کمی با موارد زیاد ) nبزرگ( و مطالعۀ تطبیقی کیفی با موارد محدود ) nکوچـک( سـروکار دارنـد. ایـننوع مطالعات ممکن است در قالب طرحهای پژوهشی شبیهترین و در عین حال متفاوتترین نظام با روشهـای توافـق و اخـتلافصورت گیرند. منطق پژوهش تطبیقی در درجۀ نخست بر این نکته تاکید دارد کـه اندیشـۀ مکـانیکی و سـادهانگارانـه بـه جهـاناجتماعی با ماهیت واقعیتهای این جهان سازگاری ندارد، زیرا الگوهای متفاوت توسعه و تحول مؤید الگوهای محتمل و تصـادفیاست تا الگوهای جبری و تعینگرای تاریخی - اجتماعی. این منطق بر پیکربندی و درک روابط زنجیرهای و واکنشـی در قالـب رویکـردمسیر وابسته برای تحلیلهای اجتماعی و تاریخی تأکید و این باور را دنبال میکند کـه آثـار و پیامـدهای بـزرگ را همیشـه نمـیتـوانبرحسب فرایندهای کوتاهمدت یا منحصر بهفرد، متوازن و پیشبین یپذیر تبیین کـرد، بلکـه سـیر تحـول را بایـد زنجیـرهای و احتمـالگرایانـهبررسی کرد و از نگاه تفریدی و انقطاعی پرهیز داشت.